một bộ phận tư bản tách biệt của tư bản hoạt động trong lĩnh vực lưu thông, phục vụ quá trình thực hiện hàng hoá và giá trị thặng dư nằm trong hàng hoá đó. Trước chủ nghĩa tư bản, ngay từ thời kì đầu xã hội chiếm hữu nô lệ, TBTN đã ra đời. Trong những hình thái xã hội trước chủ nghĩa tư bản, TBTN là hình thức tư bản độc lập và thống trị. Nó góp phần vào sự phát triển quan hệ hàng hoá – tiền tệ, làm phá sản những người sản xuất hàng hoá nhỏ, tích luỹ số lớn tiền tệ trong tay những kẻ bóc lột, thúc đẩy sự ra đời của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa. Đến giai đoạn tư bản chủ nghĩa phát triển thì có sự phân chia các chức năng sản xuất và thực hiện hàng hoá giữa các nhà tư bản thương nghiệp và các nhà tư bản công nghiệp. Khi thương nghiệp tách khỏi công nghiệp, lĩnh vực lưu thông trở thành lĩnh vực riêng để đầu tư tư bản, thì một bộ phận tư bản tách riêng khỏi tư bản công nghiệp trở thành TBTN. TBTN hoạt động dưới hai hình thái hàng hoá và tiền tệ, thông qua hai giai đoạn vận động của nó: mua hàng (T – H) và bán hàng (H – T”). TBTN không trực tiếp tham gia vào việc sản xuất hàng hoá và tạo ra giá trị thặng dư, nhưng góp phần đẩy nhanh vòng quay của tư bản công nghiệp, giảm chi phí lưu thông, tăng thêm sản lượng hàng hoá và thực hiện giá trị thặng dư nằm trong hàng hoá đó. Việc tách TBTN ra khỏi tư bản công nghiệp làm tăng thêm mâu thuẫn vốn có giữa sản xuất và tiêu dùng.